De feiten

Frankrijk is één van de grootste landen van Europa. Het speelt ook al een belangrijke rol sinds het begin van de middeleeuwen. En dat in alle mogelijk denkbare pistes: van handelspartner tot oorlogsland en van wijnkenners tot wereldverkenners.

Onze zuiderburen hebben altijd hun rol op het wereldtoneel opgeëist. Ook wij hebben er een aantal keer mee in de clinch gelegen, maar we zijn ook even goede vrienden en medestrijders geweest. Vele Belgen gaan ook vandaag graag op reis naar Frankrijk om er de befaamde wijnregio’s te bezoeken of om te skiën bijvoorbeeld. Maar zo’n groot land met zulk een geschiedenis draagt ook enkele zeer grote mysteries met zich. In dit artikel gaan we er enkele grondig bekijken en zien of we een mogelijke verklaring kunnen vinden voor de raadsels die Frankrijk rijk is.

Het kasteel Montségur

Wanneer je documentaires van Frankrijk bekijkt, vallen ze vast en zeker op: de tientallen kastelen die het land (nog) rijk is. Overblijfsels van een roemrucht verleden die allemaal hun verhaal hebben. Eén van de meest besproken en legendarische kastelen is dat van Montségur. Genesteld op een bergtop te midden van de machtige Pyreneeën vangt het kasteel elke dag de eerste zonnestralen op die het interieur hartelijk verwarmen. 

Maar zo warm is het er in en rond Montségur niet altijd aan toe gegaan. Het kasteel speelde namelijk een hoofdrol in de zogenaamde Albigenzische kruistochten die heel middeleeuws Europa in zijn greep hield. Die waren tegen één groep gelovigen specifiek gericht: de Katharen. Deze stroming ontstond al in de jaren 300 na Christus, toen een deel van de katholieken God niet als de Vader zag die ons mensen hier op aarde had geschapen, maar dat we hier waren gecreëerd door een valse god. Verder verklaarden ze dat Jezus niet de Zoon van God was, maar slechts een boodschapper. Nadat de Romeinse keizer Constantijn in Nicea resoluut voor het christendom koos, werd de jacht op de Katharen en hun gnostiek geopend. Zij die deze mensenjacht overleefden, vluchtten de bergen van Armenië in en van daaruit trokken ze verder richting Europa. Ze palmden landen als Bulgarije, Bosnië, Duitsland en Engeland in. Maar hun grootste succes behaalden de Katharen in Zuid-Frankrijk, met name de Languedoc. Daar vonden ze heel wat aanhangers waaronder de arme adel. En bloeiden ze helemaal open. Tot groot ongenoegen van de Katholieke Kerk. Het was wachten tot er een paus kwam die een einde wilde maken aan de successen die de Katharen boekten. En die paus kwam er in de vorm van Innocentius III in 1204. Hij verklaarde de oorlog aan de Katharen en aan al wie hun geloof volgde. Het was het begin van een donkere periode in de Europese geschiedenis. 

De val van Béziers

Toen duidelijk werd dat de Katharen zich in Béziers hadden verschanst, beval de pauselijke legaat aan de legers van het noorden om die stad te omsingelen en binnen te vallen. Dat gebeurde op een ochtend toen een poort werd geforceerd. De inwoners vluchtten de plaatselijke kerken binnen, maar vonden daar geen veiligheid. Ze werden namelijk allen afgeslacht met de woorden ‘dat God de zijnen wel zal herkennen’. Het werd een duistere dag in de Franse geschiedenis.

Maar niet iedereen sneuvelde die dag. Een deel van de Katharen vluchtte naar het naburige stadje Minerve aan de voet van de Pyreneeën. Schijnbaar onneembaar waanden de Katharen zich hier veilig, maar opnieuw werden ze omsingeld door de pauselijke legers. Toen vond er een tweede drama plaats: aan de voet van het stadje werd de allereerste brandstapel opgericht. Men dwong de Katharen om hun geloof af te zweren of om op de brandstapel te belanden. Maar de Katharen hielden de eer aan zichzelf en sprongen zelf. Slechts een handjevol vluchtelingen wist te ontkomen en kwam zo terecht in het befaamde kasteel Montségur.  

Het beleg

De climax van de hele oorlog kwam er in 1243 toen de nog resterende Katharen zich in het kasteel hadden opgesloten, omsingeld door de legers van het noorden. Het beleg duurde heel wat maanden, maar de pauselijke gezanten wisten dat de gevangenen zich niet voor eeuwig konden manifesteren daar hoog op de berg. Honger en dorst zou hen uit hun tent lokken. En dan volgt er een nieuwe legende. Want vlak voor de val van Montségur zouden een Kathaarse leider en twee helpers door de wachtposten zijn geglipt om hun grootste schat te verbergen in één van de daar rond liggende grotten. Daags erna gaven de Katharen zich over en werden ze genadeloos op de brandstapel gezet. Maar wat was nu die schat? Daar gaan deze tijd de meeste gedachten over.

Volgens sommigen hadden de leider en zijn helpers een geheim boek bij waarin de grondbeginselen van de Katharen stonden opgeschreven. Anderen denken dat het om de Heilige Graal ging. Een deel daarvan denkt dan aan de Beker van het Laatste Avondmaal of een ander heilig relikwie terwijl anderen vermoeden dat één van de mannen die de leider vergezelden in feite een afstammeling van Jezus was. Het is vooral deze legende die jaarlijks duizenden toeristen naar Montségur en omstreken brengt. Dat en de nagedachtenis aan een religie die bruut werd uitgeroeid.  

De Man met het IJzeren Masker

In de 17^de eeuw was Frankrijk nog een monarchie. Velen die zich tegen de koninklijke macht verzetten, kwamen terecht in de gevangenis. De meest bekende was wellicht de Bastille, waar de Franse schrijver Voltaire nog had gezeten en waar hij zijn mosterd haalde voor zijn meest memorabele verhaal: De Man met het IJzeren Masker.

Het verhaal gaat als volgt. Volgens Voltaire zou er destijds een geheimzinnige gevangene hebben gezeten in een andere beruchte gevangenis: Pignerol. Nu bekend als de Italiaanse stad Pinerolo, was het toen in Franse handen. En in die gevangenis zaten dus ook heel wat tegenstanders van de Franse kroon, waaronder deze mysterieuze man. Hij was zo gevreesd door de koning dat deze zijn minister de opdracht had gegeven de man een persoonlijke cipier te geven. Dat werd de ervaren rot de Saint-Mars die na zijn jaren in het leger nu zijn dagen vulde met die van gevangenenbewaker. De eerste berichten omtrent deze gevangene zouden dateren uit 1669, toen minister Louvois zijn vriend de Saint-Mars via een brief de opdracht gaf de man te verplaatsen van Pignerol naar de Bastille. En omdat niemand zijn gelaat mocht zien, moest deze man het verbergen achter een ijzeren masker. En dat voor altijd. De Saint-Mars volgde het bevel op en bracht de gevangene naar de Bastille, waar hij tot het einde van zijn dagen zou blijven. Om wie het nu precies ging, is nog steeds niet geweten.

Onmogelijk verhaal

De vraag is of dit verhaal nu ook waar kan zijn. Niet zo, volgens kenners. Zij zeggen dat niemand constant met een ijzeren masker kan rondlopen, want zoiets vervormd je gelaat helemaal. Nog een heikel punt zijn de talloze bacteriën die er in zo’n masker rondwaren. Zelfs de kleinste wonde, en die komt er ongetwijfeld met zo’n ijzeren masker, kan dan een serieuze ontsteking opleveren en zelfs leiden tot bloedvergiftiging. Met andere woorden: niemand kan lang overleven in een ijzeren masker.

Wat wel kan, is dat de man niet over een ijzeren masker beschikte, maar wel over een zwart fluwelen masker. Dat werd in die periode namelijk wel vaker gedaan met hooggeplaatste tegenstanders van de Franse kroon. En in dat opzicht is het hoofdpersonage in het verhaal geen uitzonderlijke man, maar één van de x aantal mannen die zulk een masker moest dragen.

Identiteit

Maar om wie kon het nu gegaan zijn? Ook hier gaan de verhalen alle kanten uit. Sommigen spraken al vlug van een geheime troonopvolger of een maarschalk die in het geheim een coup wilde regelen tegen het vorstenhuis. Ook een zekere graaf de Beaufort wordt genoemd tot een politiek gevangene die een aanslag wilde plegen tegen Willem III van Oranje.

Voltaire zelf zegt dat het om een zoon ging van kardinaal Mazarin en Anna van Oostenrijk en dus een halfbroer van Lodewijk XIV. Nog een aantal mensen zegt dat het verhaal een samensmelting is van twee personen: Antonio Mattioli, een minister van de hertog van Mantua en op de hoogte van alle intriges aan het hof, en een zekere Eustache Dauger die in de eerste brief van minister Louvois aan lijfwacht de Saint-Mars werd genoemd.

Velen denken echter dat Voltaire geen ware persoon heeft gebruikt en dat het hem enkel te doen was om het Franse vorstenhuis, waar hij in alle opzichten tegen was, in een donker daglicht te stellen. En daar leek hij in te zijn geslaagd, want na zijn periode in de gevangenis vluchtte de schrijver naar Zwitserland. Toen hij na 25 jaar echter terugkeerde naar zijn Frankrijk, werd hij er als een held onthaald. Niet veel later startte de Franse Revolutie. Missie geslaagd dus.

De Vloek der Tempeliers    

De Tempeliers zijn de meest tot de verbeelding sprekende ridderorde uit de middeleeuwen. Begonnen als bewakers van de route in en naar Jeruzalem om daarna zich vooral te focussen op hun job als eerste bankiers ooit, werden ze rijker en machtiger dan eender welke orde uit die tijd. Occulte en geheimzinnige zaken werden met hen in verband gebracht. Deze zaken waren een doorn in het oog van heel wat andere machtige lieden waaronder de Franse koning Filips de Schone.

Na heel wat dreigingen over en weer besloot Filips in 1302 om tot actie over te gaan. In die periode was de Franse vorst zowat de machtigste man op aarde. Zelfs Rome had weinig in te brengen tegen de koning. En de Tempeliers stonden onder gezag van de paus. Maar toen deze na heel wat heen en weer gepraat en onderhandelingen met Filips er niet in slaagde zijn mysterieuze orde te redden, had hij geen andere keuze dan het bevel van de koning om de gehele Tempelorde te arresteren in te willigen. Filips was immers de drijvende kracht achter zijn aanstelling als paus jaren daarvoor.

Vrijdag de dertiende

De nacht van 12 op 13 oktober 1302 werden alle afdelingen van de Tempeliers tegelijk gearresteerd. Slechts een handvol van hen wist hieraan te ontkomen. Het gros werd gevangen gezet in afwachting van hun veroordeling. Onder hen grootmeester Jacques de Molay en diens rechterhand Geoffrey van Charney. Heel toevallig viel die 13 oktober op een vrijdag. Volgens sommigen komt hier het bijgeloof voor die dag vandaan, maar anderen spreken dit tegen.

Vloek

Wat er ook van zij, de Tempeliers belandden allemaal op de brandstapel. Zaken als godslastering en het aanbidden van de duivel werd hen ten laste gelegd. Filips de Schone kreeg hiermee zijn zin. Jacques de Molay en Geoffrey van Charney werden als laatsten verbrand. Vlak voor zijn dood sprak de Grootmeester echter een vloek uit over Filips. Daar werd mee gelachen op het moment zelf, maar later niet meer…

Want slechts enkele weken na de feiten overkwam Filips iets vreselijks: hij liep zware verwondingen op tijdens een jachtpartij. Ongezien, zo leek het. De vloek lag nog vers in ieders geheugen en de koning kreeg zijn verdiende loon al. Hij bezweek later aan zijn verwondingen. Wie of wat de Tempeliers hadden aanbeden, kwam nooit naar boven. Maar om hun geheimzinnige aura nog wat kracht bij te zetten, kwam de achterneef van Geoffrey van Charney jaren later op de proppen met een mysterieus doek waarop een gezicht zou te zien zijn. Later werd dit doek bekend als de Lijkwade van Turijn. Was dit hetgeen de Tempeliers aanzagen als hun God?

Het geheim van de pastoor

De naam Bérenger Saunière doet bij mysteriekenners wellicht een belletje rinkelen. Hij was de pastoor van het dorpje Rennes-le-Château vanaf de late jaren 1800 tot 1917. Toen hij werken liet uitvoeren aan het altaar, merkte Saunière plotseling dat één van de pilaren hol bleek te zijn. Daarin vond hij enkele documenten die hij nauwkeurig begon te bestuderen. Na enig zoekwerk leek hij ze te hebben ontcijferd. Wat er in stond, bleek geheimzinnig genoeg om ermee naar Parijs te gaan om er de bisschop mee te confronteren. En die zou niet zo blij geweest zijn met de ontdekking van Saunière die er zelf het maximale uit wilde halen. Hij keerde naar zijn dorp terug als een schatrijk man en liet de kerk helemaal ombouwen. Verder bouwde hij ook nog een prachtige villa en bibliotheek waar hij regelmatig in vertoefde en een orangerie vlak aan zijn nieuwe woonplaats. Geld genoeg dus, maar welk geheim had hij nu gevonden?   

Laatste woorden

Wat het ook was, Saunière zou het nooit tegen iemand zeggen. Dat veranderde toen hij op zijn sterfbed lag. Toen gaf hij zijn geheim mee met een priester die hij had gevraagd om hem de laatste biecht af te nemen. Toen deze het geheim vernam, stapte deze asgrauw naar buiten. De man zou nooit nog gelachen hebben, zo beweerden zijn parochianen achteraf.

Omdat hij uiteraard geen kinderen had en blijkbaar ook geen familie meer, ging de erfenis van Saunière naar zijn dienstmeid Marie. Die was schijnbaar ook op de hoogte van het grote geheim, want ook zij sprak in haar laatste adem over het feit dat de mensen van Rennes-le-Château ‘niet wisten dat ze op goud rondliepen’. Maar voordat ze precies kon zeggen wat ze daarmee bedoelde, gaf ook Marie de geest.

Verborgen hints

Maar misschien hoefden Saunière en Marie helemaal niks te zeggen. Misschien lagen de aanwijzingen voor het grijpen voor hen die er maar voldoende hard naar zochten. Zo beweerden althans de schrijvers van het cultboek ‘Het Heilig Bloed en de Heilige Graal’, voor liefhebbers van het Graalmysterie misschien wel hét ultieme boek. Een Bijbel voor Graalzoekers die later Dan Brown zou hebben geïnspireerd voor zijn de Da Vinci Code.

Volgens de schrijvers volstaat een blik in de kerk die Saunière tijdens zijn leven liet verbouwen om te weten wat het grote geheim is. Het begint met het merkwaardige figuur van een duivel bij de ingang van de kerk. Ongezien voor een priester om een dergelijk beeldhouwwerk in een kerk te plaatsen, maar misschien was dit boodschap nummer één: alles wat je binnen ziet, is één en al bedrog.

Wie dan verder door de kerk gaat, merkt op het schilderij waarop Jezus in zijn graf wordt gelegd, er een wassende maan te zien is. Het was het begin van de Pascha, een tijdstip waarop geen enkele jood nog werk verricht. En al zeker niet met een dode rond sleurt. Wat wilde Saunière met dit detail zeggen? Volgens de schrijvers van het boek kon dit maar één ding betekenen: Jezus was nog in leven!

Conclusie

Was dit het geheim waarop Saunière gestoten was? Zelfs nu nog is er geen volledige zekerheid over, maar het geheim van de priester is één van de zovele die Frankrijk rijk is.

Het land kende een bewogen geschiedenis. Van de Tempeliers tot de Revolutie en misschien het land waar er nog nakomelingen van Jezus Christus rondlopen. Frankrijk zal altijd één van de rijkste geschiedenissen van Europa met zich meedragen.